Sprężone powietrze ukryte w poduszkach polskich lotników

Świdwin (niem. Schivelbein), to miasto i gmina w województwie zachodniopomorskim położone nad rzeką Regą, zamieszkałe przez ok. 16 tysięcy mieszkańców. Nazwa miasta prawdopodobnie pochodzi od pomorskich słów "Skwilbin" lub "Skwielbin", które oznaczają krążek na bagnie. Innymi słowy Świdwin, to miasto położone na suchym skrawku lądu bagnistej rzeki Regi. Początek lotnictwa na ziemi świdwińskiej sięga roku 1951 kiedy została podjęta decyzja o utworzeniu jednostki lotniczej w Świdwinie, której pierwsi piloci szkolili się na lotnisku w Krakowie Rakowicach. W grudniu 1952 r. podjęto decyzję o przebazowaniu jednostki do Świdwina a nastąpiło ona w dniu 23.01.1953 r. Po przyjęciu Polski do Paktu Północnoatlantyckiego w 1999 r. na podstawie rozkazu Dowódcy 2 KOP z 26.08.1999 r. w sprawie zmian organizacyjnych rozformowano 40 pułk lotnictwa myśliwsko – bombowego wraz z podległymi mu jednostkami a z dniem 01.01.2000 r. utworzono 11 Bazę Lotniczą oraz 39 i 40 eskadrę lotnictwa taktycznego (ELT). Rozkazem MON z 05.04.2001 r. jednostka wojskowa nosi nazwę 21 Baza Lotnicza a z dniem 01.07.2010 r. w wyniku połączenia z 7; 8 i 40 ELT w 21 Bazę Lotnictwa Taktycznego. 21 Baza Lotnictwa Taktycznego jest jedyna w Polsce jednostką lotniczą eksploatującą samoloty Su – 22, a jej piloci co roku potwierdzają swój wysoki poziom wyszkolenia biorąc udział w wielu ćwiczeniach w kraju i za granicą oraz na pokazach lotniczych. Jest to największa jednostka wojskowa w garnizonie Świdwin oraz oddział gospodarczy (WOG), którego głównym zadaniem jest zabezpieczenie logistyczne jednostek mu podległych w garnizonach Trzebiatów, Mrzeżyno, Świdwin oraz zapewnienie sprawnego przebiegu szkolenia lotniczego. SU-22 jest eksportową wersją radzieckiego samolotu szturmowo-bombowego SU-17. SU-22 określany w terminologii NATO „Fitter” jest samolotem myśliwsko-bombowym o konstrukcji półskorupowej, napędzanym turbinowym silnikiem odrzutowym, który może rozpędzić samolot do prędkości 1,7 – 2,1 liczby Macha. Pułap praktyczny to 15,2 km, a zasięg maksymalny wynosi 2450 kilometrów. Posiada zmienną geometrię płatu skrzydła od + 30 do +63 stopni i wyposażony jest w dziesięć podwieszeń zewnętrznych uzbrojenia o łącznym udźwigu 4000 kg. Pozwala to na użycie różnych rodzajów środków bojowych i stworzyć ponad 100 wariantów konfiguracji uzbrojenia w zależności od rodzaju zadania i atakowanych celów

Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku pozostałych baz lotniczych również i tu zastosowanie znalazły takie media, jak sprężone powietrze, azot i tlen. Każdy samolot przed wzniesieniem się w powietrze jest poddawany obowiązkowym kontrolom technicznym, podczas których między innymi uzupełniane są gazy techniczne: tlen, azot i sprężone powietrze. Można to realizować w dwojaki sposób: bezpośredni – realizowany za pomocą agregatów sprężarkowych i pośredni, który wykorzystuje do tego celu powietrze wstępnie zmagazynowane w butlach. Jednym ze źródłem sprężonego powietrza są przewoźne stacje sprężonego powietrza, produkcji rosyjskiej - tzw. UKS (Унифицированные Компрессорные Станции) lub nowe lotniskowe sprężarki powietrza, osadzone na niskim podwoziu (LDP/N) – produkcji WCBKT S.A. Warszawa. Wyposażone są w układ dwóch agregatów sprężarkowych zasilanych wspólnym silnikiem spalinowym. Innym rozwiązaniem często stosowanym w urządzeniach lotniskowych jest przewoźny akumulator sprężonego powietrza zgromadzonego w kilkunastu butlach zainstalowanych na naczepie samochodu ciężarowego lub przyczepie (LDP/N). Stacje sprężonego powietrza umożliwiają wytworzenie maksymalnego ciśnienia w wysokości 350 bar (e) i posiadają własne systemy sterowania i regulacji. Zintegrowanym wyposażeniem tego typu urządzeń są układy gaśnicze uruchamiane automatycznie w momencie powstania pożaru wewnątrz jednostki sprężarkowej.

Kolejnym ciekawym zastosowaniem sprężonego powietrza, które również możemy spotkać w technice cywilnej jest wykorzystanie go do zasilania pneumatycznych poduszek podnośnikowych. W tym przypadku elementem wykonawczym zamieniającym energię sprężonego powietrza na energię potencjalną jest specjalna poduszka (lub układ poduszek) wykonana z elastycznego tworzywa. Poduszki są umieszczane pod elementem wymagającym podniesienia – może to być pojazd transportowy, statek powietrzny – i stopniowo zasilane sprężonym powietrzem. Jednocześnie możliwe jest napełniane sprężonym powietrzem 13 poduszek, które można umieszczać stopniowo jedna na drugiej, bądź lokować je w różnych miejscach podnoszonego obiektu. Aby móc w pełni kontrolować ten proces niezbędne jest zastosowanie urządzenia sterującego, które umożliwi dokładne dozowanie strumienia powietrza. Zadanie to spełnia specjalna tablica rozdzielcza wyposażona z jednej strony w przyłącze kłowe, przystosowane do współpracy m.in. z przewoźną sprężarką Atlas Copco XAS 36, z drugiej w układ zaworów sterujących i wskaźników ciśnienia.

Azot, jako gaz obojętny często wykorzystywany jest w strefach zagrożonych wybuchem. Wypełnia się nim pomieszczenia lub zbiorniki, które ze względu na zastosowanie, lokalizację, czy też sposób wykorzystania nie mogą posiadać w swojej atmosferze łatwopalnych cząsteczek wodoru i tlenu stanowiących składowe powietrza. I tak np. zbiorniki paliwa statku powietrznego nawet po opróżnieniu ich z paliwa wciąż wypełnione są niebezpiecznymi oparami, które przed przystąpieniem do jakichkolwiek czynności inspekcyjnych należy maksymalnie zneutralizować. Tu właśnie z pomocą przychodzi azot, a dokładnie mobilna stacja przetłaczania azotu, znajdująca się na wyposażeniu jednostki. Gaz zgromadzony znajdujący się pod ciśnieniem jest tam zmagazynowany w butlach, skąd sprężarka przetłacza go do docelowego zbiornika, którym może być także cylinder amortyzatora cieczowo-gazowego w statku powietrznym lub opony kół samolotów. Zaleta wykorzystania gazu obojętnego, jakim jest azot jest niewątpliwie (w porównaniu do opony napełnionej sprężonym powietrzem) trzykrotne wydłużenie czasu, w czasie którego ciśnienie w oponie nie ulega zmianie. Sytuacja ta jednoznacznie wpływa na żywotność samych opon, a biorąc pod uwagę fakt, że obniżenie ciśnienia tylko o 0,2 bar skraca czas życia opony o ok. 10%, natomiast spadek ciśnienia o 0,6 bar powoduje, że żywotność opony skraca się o połowę. Właściwości chemiczne azotu powodują, że nie wchodzi on w reakcję z metalem, wynikiem czego ryzyko wystąpienia korozji na obręczy kół jest znacznie mniejsze niż w przypadku powietrza. Kolejnym istotnym medium – stojącym na równi obok powietrza i azotu jest tlen – nieodłączny składnik powietrza, którym oddychamy. Podczas lotów wysokościowych głównymi czynnikami, które mają negatywny wpływ na organizm człowieka są: niedobór tlenu, niskie ciśnienie i temperatura, mała wilgotność, obecność ozonu oraz promieniowanie. W przypadku kabin regeneracyjnych (a takie są stosowane w nowoczesnych samolotach odrzutowych) powietrze z kabiny jest odprowadzane do systemu, gdzie następuje oczyszczenie go głównie z dwutlenku węgla i dostarczenie z powrotem do kabiny. W tym przypadku konieczne jest okresowe dostarczanie tlenu w celu utrzymania wymaganego stężenia. Do zasilania kabiny pilota wykorzystywany jest tlen medyczny (gaz bezbarwny, bez zapachu i smaku), czyli medium o najwyższym stopniu czystości (93% czystości zgodnie z normą BS EN ISO 7396-1 2007.06.29). Tlen do samolotu podawany jest za pośrednictwem specjalnego agregatu sprężarkowego (AKZS 75M lub LDT/N) który wytwarza odpowiednie ciśnienie umożliwiające przetłoczenie go i pozostawienie w postaci sprężonej pod wymaganym ciśnieniem. W przypadku SU-22 tlen znajduje również zastosowanie jako gaz wzbogacający mieszankę paliwową. Taka sytuacja ma miejsce w określonych sytuacjach - podczas uruchamiania silnika odrzutowego oraz podczas pracy dopalacza. Aby uzupełnić deficyt tlenu a jednocześnie zapewnić właściwą i bezawaryjną pracę silnika odrzutowego statku powietrznego. Brak tlenu w mieszance paliwowej uzupełnia się z butli tlenowych zlokalizowanych wewnątrz samolotu. W ofercie firmy Atlas Copco znajdują się nie tylko urządzenia służące do wytwarzania sprężonego powietrza (sprężarki), ale także szeroka gama produktów, których zadaniem jest jego osuszenie (osuszacze ziębnicze, osuszacze adsorpcyjne) i uzdatnienie (filtry). Dodatkowo portfolio naszych produktów zawiera także generatory azotu i tlenu, urządzenia uzdatniające kondensat oraz zbiorniki buforowe powietrza i azotu. Specjalne podziękowania za pomoc w przygotowaniu artykułu dla Panów: płk dypl.pil. Ireneusz Starzyński mjr Tomasz Rzeżutka