Temel Sıkma Tekniği

Parçaları ve bileşenleri birbirine sabitlemenin birkaç yolu vardır. Örneğin; yapıştırma, perçinleme, kaynak ve lehimleme gibi... Ancak en yaygın olan cıvatalı bağlantılar, kolay montaj, dayanıklılık, uygun maliyet, servis edilebilir olma gibi özellikleri ile en çok tercih edilenlerdir

Cıvatalı bağlantılar, otomotiv sektörü başta olmak üzere havacılık, beyaz eşya, cep telefonu, rüzgar türbinleri ve aklımıza gelebilecek her alanda kullanılan makine elemanlarıdır. Kolay montaj ve sökülebilir olmak imalat sürecinde ve tamir esnasın- da parçalar, sistemler ve araçlar için aranan şart olsa da, bazı kapsamlarda isteğimiz dışında bağlantının gevşemesi veya çözülmesi büyük risk oluşturur. Olması gereken tork değerinden daha düşük tork ile sıkılan bağlantılar, yan yüklerin (titreşimler) etkisi ile sökülebilir. Ya da tam tersi, olması gereken değerden daha fazla sıkılması halinde cıvatayı uzatabilir ya da birleştirilen parçalara zarar verebilir. Bu nedenle, her uygulamada, hedef bir tork değeri vardır ve bu değere hassas bir şekilde sıkılan cıvatalar, bağlandığı parçaya zarar ver- mez ya da istem dışı gevşemez.

Sonuç olarak, bağlantı kuvvetinin değeri genellikle sıkma torku olarak adlandırılır. Tork, kuvvet çarpı kuvvet kolu olarak hesaplanabilir. Cıvata uzamasının elastik aralığı içinde bağlantı kuvveti ve sıkma torku arasında doğrudan bir ilişki vardır. Bununla birlikte, uygulanan torkun yalnızca %10’u bağlantı kuvvetine aktarılır. Kalan sıkma kuvveti cıvata bağlantısındaki sürtünmede tüketilir - dişteki sürtünmeyi aşmak için torkun %40’ı ve cıvata başı altındaki sürtünmede %50’si tüketilir.

Sadece torku kontrol ederek emniyetli bir sıkım yapılabilir mi? Cıvatanın her bir turunda bir açı değeri vardır. Emniyetli bir sıkım için tork ve açı kontolü yapan sıkıcılar kullanılmalıdır. Bu sıkıcılar, cıvatanın tork değerine ulaşmasını sağlarken; aynı anda sıkım esnasında gittiği yolu  da  izler.   Bu  sayede  sıkım  esnasında diş   kapma,   kaynak   çapağına   takılarak yanlış   tork   görme   gibi   problemler ortadan    kalkar.    İstenilen    dönme    sayısı ile  tork  değerine  ulaşmış  bir  cıvatalı bağlantı, emniyetli bir sıkım olarak nitelendirilir.

Peki, cıvatalı bağlantının düzgün bir şekilde sıkıldığını nasıl anlarsınız?  Tork ölçümleri   iki ölçüm tekniği esas alınarak yapılır: Statik ölçüm veya dinamik ölçüm. Statik ölçüm, sıkma işlemi tamamlandıktan sonra   sıkma  torkunun kontrol edilmesi  anlamına gelir. Statik torku ölçmek için, cıvata dönmeye başladığı anda tork değeri anında okunmalıdır. Bağlantının daha ayrıntılı statik ölçümü için StWrench tork anahtarı kullanılabilir. StWrench, yüksek düzeyde doğruluk sağlayan tork transdüserine sahiptir. Öte yandan dinamik ölçümde, tork tüm sıkma işlemi sırasında sürekli olarak ölçülür. Bu genellikle, sıkma için elektrikli aletlerin kullanıldığı, üretimde tercih edilen bir yöntemdir. Dinamik ölçümün,  Statik yönteme göre avantajı, bağlantıdaki gevşemenin ve sıkılmış bağlantının sürtünmesindeki varyasyonların etkisi olmadan sıkma aleti performansının bir göstergesini sağlamasıdır.

Dinamik ölçüm yapan IRTT trandüserlerde, uygulanan burulmaya bağlı bir elektrik sinyali üreten, Wheatstone Köprüsü adı verilen kurulu bulunur. IRTT’ler üzerinde, sıkma açısını izlemek için entegre açı enkoderleri de mevcuttur. IRTT ile Sta6000 sayesinde hat içerisinde operatörün sıkım yaparken, sıkma noktası ile sıkım ekipmanı arasına yerleştirilen IRTT ile, sıkım ekipmanının doğruluğu kontrol edilir. Ayrıca belirli periyotlarda, sıkıcı içerisindeki transdüserlerin kalibrasyonları için de Sta6000 tork kontrol cihazı kullanılır. Peki, bu test neden önemlidir? Çünkü ekipmanların içerisindeki dişliler ve rulmanlar zamanla mekanik gerilmelere maruz kalır. Ve sonuç olarak da beklenen torku vermeyebilir ya da istenildiği kadar hassas olmayabilir. Bunlardan kaçınmak için sıkım ekipmanlarının düzenli periyotlarda test edilmesi gerekir.